یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که پس از انقلاب صنعتی در اروپا مطرح شد تنظیم روابط میان کارگر و کارفرما بود و به همین منظور حقوقدانان دست به کار شدند و قوانینی موسوم به قوانین کار را تدوین نمودند. این قوانین بیشتر در مورد ساعات کاری، حداقل پایه حقوق، تعیین روزهای خاصی برای مرخصی کارگران و قوانینی از این دست بود. سال‌ها طول کشید که قوانین مربوط به حوزه زنان و کودکان در قوانین کار گنجانده شود و متاسفانه هنوز هم در بسیاری از کشورها از جمله ایران، اجرا و پیاده‌سازی این قوانین محل مناقشه است. در این مقاله قصد داریم شرایط کار زنان طبق قانون کار را بررسی کرده و نقاط ضعف و قوت آن را واکاویی کنیم.
پیشینه قانون کار زنان در ایران
اولین مفاد قوانین کار در ایران در 1325 به تصویب مجلس ملی رسید. این قوانین نقایص بسیاری داشتند که در طول زمان دچار اصلاحات متعددی شدند. پس از انقلاب اسلامی به دلیل نفوذ گروه‌های رادیکال کارگری و شرایط جنگی کشور عملا تا سال 1369 قانون کاری در ایران وجود نداشت و طبیعتا شرایط کار زنان طبق قانون کار تعریف نشده بود. در سال 1369 اساس قوانین کار امروزی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این قانون تا امروز دچار تحولات اندکی شده است و قانون کار زنان در ذیل فصل سوم این مبحث گنجانده شده است که در ادامه موارد مهم آن را ذکر می‌کنیم.
شرایط کار زنان طبق قانون کار، قوانین مخصوص اشتغال زنان
بسیاری از قوانین کار برای زنان و مردان مشترک می‌باشد که در اینجا به آن‌ها نمی‌پردازیم. شرایط کار زنان طبق قانون کار موارد متعددی مخصوص زنان مطرح می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
ممنوعیت به کارگیری زنان در کارهای سخت و زیان‌آور
مطابق ماده 75 قانون کار، انجام کارهای فیزیکی دشوار به صورت یدی و بدون استفاده از ابزارهای مکانیکی برای زنان ممنوع است. شرایط کار زنان طبق قانون کار به گونه‌ای است که نباید بارهای سنگین‌تر از 20 کیلوگرم را حمل کنند و بلندکردن بار با هر وزنی در دوران بارداری و همچنین ده هفته اول پس از زایمان ممنوع است.
مرخصی‌های دوران بارداری
در دوران بارداری در صورت تشخیص پزشک، مادر باردار می‌تواند از مرخصی استعلاجی بارداری استفاده کند. شرایط کار زنان طبق قانون کار تصریح کرده است که استفاده از مرخصی استعلاجی بارداری و یا مرخصی پس از زایمان نباید هیچگونه تاثیری بر حق استفاده زنان از سایر مرخصی‌ها داشته باشد. مرخصی استعلاجی دوران بارداری هفت روزه است. در صورت نیاز به مدت زمان بیشتر به تاییدیه پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی نیاز است، که این میزان به مدت دو ماه قابل افزایش است.
مرخصی زایمان
شرایط کار زنان طبق قانون کار بین‌المللی به کارفرما ایجاب می‌کند که بایستی زنان شاغل پس از زایمان از حداقل 90 روز مرخصی برخوردار باشند. البته در ایران در سال 92 به موجب تصویب قانون تنظیم جمعیت خانواده و تبصره‌هایی که بعدها اضافه شد این میزان به 9 ماه پس از زایمان افزایش یافت. توجه داشته باشید که هم‌اکنون بسیاری از شرکت‌های خصوصی نهایتا 6 ماه مرخصی پس از زایمان را برای کارکنان خود در نظر می‌گیرند.
لازم به ذکر است که طبق قانون کار زنان، دوران مرخصی زایمان به عنوان سنوات برای بازنشستگی محاسبه خواهد شد، اگرچه این دوران به منزله تعلیق از خدمت است و به جای حقوق زنان می‌بایست از کمک هزینه‌های پس از زایمان استفاده کنند. سازمان تامین اجتماعی معمولا دو سوم حقوق را به عنوان کمک هزینه بارداری برای مادران در نظر می‌گیرد. این کمک هزینه حداکثر به مدت شش ماه به مادران پرداخت خواهد شد.
پرداخت کمک هزینه‌های مرخصی پس از زایمان توسط سازمان تامین اجتماعی منوط به برقراری شروط زیر است:
- این کمک هزینه شامل زایمان‌های اول تا چهارم است.
- پرداخت حداقل 60 روز کاری حق بیمه در یک سال گذشته الزامی است.
- در مدت زمان استفاده از مرخصی مادر به هیچ کاری اشتغال نداشته باشد.
- در زمان درخواست مرخصی فرد باید مشغول به کار و یا در مرخصی استعلاجی بارداری باشد.
مرخصی دوران شیردهی
مرخصی شیردهی برای زنان شاغل یک ساعت در روز است. مادرانی که محل زندگی و یا محل نگه‌داری فرزندشان در نزدیکی محل کارشان است، می‌توانند از این زمان استفاده کرده و نوزاد شیرخوار خود را تغذیه کنند. در صورتی که امکان رفت و آمد و شیردهی در این زمان وجود نداشته باشد، زنان شاغل می‌توانند با هماهنگی کارفرما یک ساعت زودتر محل کار خود را ترک کنند.
توجه داشته باشید که بر اساس مفاد شرایط کار زنان طبق قانون کار، حداکثر مدت زمان شیردهی برای مادران، دو سال پس از زایمان لحاظ شده است. ساعات مرخصی شیردهی جزو ساعت کاری محسوب می‌شوند و کارفرما مجاز به کسر حقوق نیست. همچنین کارفرمایان موظف به ایجاد مراکزی در محیط کار جهت نگه‌داری فرزندان شیرخوار کارکنان هستند.
شرایط ویژه بازگشت به کار پس از زایمان
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های پس از زایمان مادران، بازگشت آن‌ها به کار سابق خود است. مطابق قانون کار زنان، اخراج زنان پس از زایمان و در دوران استفاده از مرخصی ممنوع بوده و قابل پیگیری است.
مطابق ماده 77 قانون کار، در صورتی که مسئولیت کاری زنان در دوران نقاهت پس از بارداری مغایر با سلامتی آن‌ها باشد، کارفرما باید شرایط کار زنان طبق قانون کار را لحاظ کرده و مسئولیت سبک‌تری را به وی محول کند.
ممنوعیت انجام کار شبانه توسط زنان
در زمینه کار زنان در شب به منظور رعایت موازین اخلاقی و تقویت بنیاد خانواده قوانینی در نظر گرفته شده است. لازم به ذکر است که شغل‌های خدماتی و بهداشتی مانند پرستاری و یا کار در کارگاه‌های خانگی از این قاعده مستثنی هستند.
مطابق قوانین بین‌المللی کار زنان در مراکز صنعتی، ساختمانی و کارگاهی از ساعت 10 شب الی 5 صبح ممنوع است. شرایط کار زنان طبق قانون کار کشورهای مختلف با توجه به تفاوت‌های فرهنگی می‌تواند متنوع باشد. قانون کار در ایران هیچگونه محدودیت شبانه را برای کار زنان در نظر نگرفته است اما با توجه به قبول قوانین بین‌المللی کار توسط ایران می‌توان این مورد را نیز جزو قوانین عرفی و اخلاقی در نظر داشت.
کلام آخر شرایط کار زنان طبق قانون کار
در اکثر کشورهای جهان با توجه به تفاوت‌های فیزیکی میان زنان و مردان، قوانین کاری خاصی برای زنان در نظر گرفته شده است. بیشتر این مقررات در حوزه‌ی بارداری و زایمان بوده و با توجه به تاکید قوانین ایران بر اصول اخلاقی و تقویت بنیاد خانواده، این موارد در کشور ما بسیار پررنگ‌تر هستند. با توجه به نوپا بودن قوانین مربوط به حقوق کار زنان و تنوع شرایط کار زنان طبق قانون کار طبیعتا شاهد وجود کاستی‌ها و مشکلاتی در این قوانین هستیم که امید است در آینده‌ای نزدیک و با همت قانون‌گزاران برطرف گردد.
