پایان دهه ۶۰ در ایران با روی کار آمدن دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی همراه بود؛ دولتی که بعدها به «دولت سازندگی» مشهور شد و توسعه اقتصادی را در صدر سیاست‌هایش قرار داده بود. وزارت کشور در سال ۱۳۶۸ غلامحسین کرباسچی استاندار اصفهان در سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸ را به عنوان شهردار تهران انتخاب کرد و به این ترتیب تهران نیز در مسیر سازندگی قرار گرفت. اجرای پروژه‌های عمرانی بزرگ و تبدیل تهران به کلان‌شهری با هویت کاملا مدرن، در دستور کار شهرداری تهران قرار گرفت. راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای مثل «رفاه» یا «شهروند» یکی از اقدامات شهرداری بود که در راستای مدرن شدن تهران رقم خورد. در این گزارش مروری بر تاریخچه فروشگاه «شهروند» و داده‌های موجود درباره آن در سامانه «رسمیو» خواهیم داشت.
آغاز از آرژانتین
شرکت «خدماتی کالای شهروند» در آبان ماه سال ۱۳۷۲ رسماً به ثبت رسید. این شرکت از نوع سهامی خاص است و دو شرکت زیرمجموعه به نام‌های «تجارت الکترونیک پارس شهروند» و «فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند ایرانیان» نیز دارد. این دو زیرمجموعه به ترتیب در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۹۹ تأسیس شده‌اند و هر دو از نوع سهامی خاص هستند. یک سال بعد از ثبت رسمی شرکت «خدماتی کالای شهروند»، نخستین شعبه فروشگاه‌های زنجیره‌ای «شهروند» در سال ۱۳۷۳ در میدان آرژانتین با نام «شهروند بیهقی» راه‌اندازی شد. این شعبه هنوز هم بزرگ‌ترین شعبه فروشگاه «شهروند» محسوب می‌شود و آغاز به کار آن در آن سال‌ها نوعی انقلاب در زمینه فروشندگی کالاهای ضروری و مصرفی به حساب می‌آمد. این فروشگاه در زیربنایی به وسعت ۱۵ هزار متر مربع ساخته شد و روزنامه‌ها در آن زمان از توزیع ۱۱ هزار قلم کالا در فروشگاه «شهروند بیهقی» خبر دادند. با وجود گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سال‌های اخیر، این شعبه از «شهروند» همچنان مشتریان زیادی دارد و به دلیل کامل بودن و تنوع اجناس، مقصد خرید بسیاری از خانواده‌هاست.
مأموریت: مقابله با دلالی
راه‌اندازی «شهروند» در دهه ۷۰ در پاسخ به یکی از نیازهای مهم اقتصادی آن سال‌ها انجام شد. در دولت دوم مرحوم هاشمی رفسنجانی علاوه بر تورم بی‌سابقه، ناکارآمدی در توزیع کالاهای مورد نیاز مردم نیز یکی از معضلات مهم بود. عرضه بسیاری از مواد غذایی، مصرفی و بهداشتی در ید قدرت دلالان قرار گرفته بود و راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای، می‌توانست باعث عرضه نظام‌مند کالا و جلوگیری از قدرت گرفتن بیشتر دلالان شود. شهرداری تهران پایین آوردن هزینه‌های توزیع، مدیریت بهتر قیمت محصولات در شرایط بحرانی، نظارت بیشتر بر کیفیت محصولات، کاهش هزینه‌های تردد شهری و کم کردن ترافیک درون‌شهری، صرفه‌جویی در وقت شهروندان در هنگام خرید و کاهش میزان آلودگی هوای تهران را به عنوان اهداف خود از راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای «شهروند» اعلام کرد. البته باید توجه داشت که این اهداف متعلق به زمانی است که چیزی به نام اینترنت در ایران وجود نداشت و در سال‌های بعد با پدید آمدن امکان خرید اینترنتی، طبیعتاً راه‌های ساده‌تری هم برای کاهش تردد و صرفه‌جویی در وقت خریداران پیدا شد.
مدیریت توسط بخش‌های مختلف شهرداری تهران
شهرداری تهران برای اداره این شرکت، هیئت‌مدیره‌ای متشکل از نمایندگان سازمان‌های مختلف خود در نظر گرفته است تا بخش‌های مختلف مدیریت شهری بتوانند در اداره این فروشگاه زنجیره‌ای سهیم باشند. شهرداری تهران، سازمان زیباسازی شهر تهران، سازمان میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران، سازمان بهشت زهرا (س) و سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران هر کدام یک نماینده در هیئت‌مدیره «شهروند» دارند. در حال حاضر محمد اسلامی نسب رییس هیئت‌مدیره این شرکت است و البته با توجه به تغییرات اخیر مدیریت شهری و عوض شدن شهردار تهران، احتمالاً در واپسین روزهای فعالیت خود به سر می‌برد. این شرایط برای میرجلیل نگارنده مدیرعامل فعلی «شهروند» هم وجود دارد؛ کسی که به تازگی و در ۲۰ تیرماه ۱۴۰۰ به عنوان مدیرعامل معرفی شده است. او سابقه عضویت در هیئت‌مدیره شرکت «موتور الکتریک ایران» و عضویت در هیئت‌مدیره و مدیرعاملی شرکت «تولیدی هادی برق» را دارد و پیش از حضور در «شهروند» هم به عنوان رییس هیئت‌مدیره شرکت «حمل و نقل چندوجهی سایپا» فعالیت می‌کرد؛ شرکتی که زیرمجموعه یکی از دو خودروساز بزرگ کشور یعنی «سایپا» محسوب می‌شود.
از خانی‌آباد تا باستی‌هیلز
یکی از نکات مهم در ایجاد پروژه‌های بزرگ مدیریت شهری از جمله راه‌اندازی فروشگاه‌های زنجیره‌ای، توجه به نقاط مختلف شهر و رعایت عدالت برای همه شهروندان است. در تأسیس فروشگاه‌های زنجیره‌ای «شهروند» هم به این نکته توجه شده و شعبه‌های این فروشگاه به شمال تهران محدود نمی‌شود و «شهروند» در جنوب پایتخت هم شعبه دارد. این فروشگاه مجموعاً ۴۰ شعبه دارد که سه شعبه آن خارج از شهر تهران و در مهرشهر کرج، پرند و لواسان واقع شده و ۳۷ شعبه در نقاط مختلف تهران قرار دارد. «شهروند» هم در مناطق جنوبی مانند خاوران، افسریه، راه‌آهن، خانی‌آباد، بهاران و شهرری و هم در مناطقی مانند سعادت‌آباد، چیذر، کاشانک، دارآباد و شهرک غرب شعبه دارد. نکته جالب درباره شعبه لواسان فروشگاه «شهروند» این است که در مجاورت شهرک معروف و جنجال‌برانگیز «باستی‌هیلز» واقع شده است. شرکت «شهروند» در سال ۱۳۹۰ فروشگاه اینترنتی خود را راه‌اندازی کرد تا شهروندان بتوانند خریدهای خود را آسان‌تر انجام دهند. این فروشگاه برای خرید بالای ۲۰۰ هزار تومان ارسال رایگان دارد و امکان تعویض کالا تا ۴۸ ساعت را ایجاد کرده است.
