برای پرداختن به موضوع مالیات شرکت بورسی در ابتدا باید ببینیم که به چه شرکت‌هایی بورسی گفته می‌شود. در واقع شرکت‌هایی که هنگام تأسیس به عنوان شرکت‌های سهامی عام ثبت شده‌اند، قابلیت این را دارند که در معاملات بورس سهام شرکت کنند. البته شرکت‌های سهامی خاص نیز طبق ضوابط خاصی این امکان را دارند که به یک شرکت سهامی عام تبدیل شوند. به این دلیل به این نوع شرکت‌ها سهامی عام گفته می‌شود که مؤسسان این شرکت‌ها با فروش تعداد مشخصی از سهام شرکت به عموم مردم، بخشی از سرمایه شرکت را تأمین می‌کنند. خرید و فروش سهام این شرکت‌ها در بازار بورس انجام می‌شود.
چهار دسته شرکت بورسی در ایران وجود دارد که معاملات سهام شرکت‌ها در این چهار بازار انجام می‌شود. بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا، بورس انرژی همان چهار بازار مهم سرمایه در ایران هستند.
مالیات شرکت بورسی چگونه محاسبه می‌شود؟
سازمان امور مالیاتی کشور، برای مالیات شرکت هایی که سهام خود را وارد بازار بورس می‌کنند از زمان پذیرش در این بازار تا زمانی که وارد فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در بورس می‌شوند بخشودگی مالیاتی در نظر می‌گیرد. درآمد این شرکت‌ها پس از پذیرفته شدن در بازار بورس شامل ده درصد مالیات خواهد شد. در صورتی که یک شرکت سهام خود را در بازارهای بورس داخلی یا خارجی سرمایه گذاری کند و در پایان دوره مالی بیش از 20 درصد سهام شناور آزاد این شرکت توسط سازمان امور مالیاتی تأیید شود، از دو برابر معافیت‌های پیش بینی شده در قانون بهره‌مند خواهد شد.
بر اساس ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم، شرکت‌هایی که در بورس کالا فعالیت دارند ده درصد از درآمد به دست آمده از فروش کالاهایشان را به عنوان مالیات پرداخت می‌کنند و شرکت‌هایی که سهام آن‌ها در بازار خارج از بورس پذیرفته شده است نیز موظف به پرداخت پنج درصد مالیات بر درآمدشان خواهند بود.
مالیات‌های مربوط به معاملات بورس
در بازار بورس دارندگان سهام و شرکت‌های سرمایه گذاری از طریق خرید و فروش و انجام معاملات مربوط به سهام اقدام به کسب درآمد و افزایش سود می‌کنند. به این ترتیب که افراد حقیقی و حقوقی سهام مورد نظر خود را می‌خرند و پس از فروش آن سهام در آینده به درآمد و سود دست می‌یابند. به این ترتیب تا هنگامی که آن‌ها اقدام به فروش سهام نکنند درآمدی به وجود نمی‌آید تا به آن مالیات تعلق بگیرد.
پس برای تعیین مالیات شرکت بورسی باید معاملات آن شرکت در بازار سهام را مورد محاسبه قرار داد. چرا که درآمد این شرکت‌ها بعد از فروش سهام به دست می‌آید. از آن جا که قیمت و ارزش هر سهم همیشه در نوسان است میزان درآمد حاصله بستگی به میزان ارزش سهام فروخته شده در زمان فروش دارد، پس تا زمانی که سهام به فروش نرود بالا رفتن ارزش آن در بورس، درآمد محسوب نمی‌شود. علاوه بر این چنان که در ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم آمده است درآمد و سود مربوط به خرید و فروش سهام دارای معافیت مالیاتی است.
معافیت مالیات شرکت بورسی
بر اساس قانون تجارت و قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی شرکت‌ها هر سال 25 درصد از سود خالص خود را عنوان مالیات پرداخت می‌کنند. اما شرکت‌های بورسی و فرابورسی در پرداخت مالیات مشمول معافیت‌هایی می‌شوند.
بر اساس توضیحاتی که در رابطه با محاسبه مالیات شرکت های بورسی و فرابورسی داده شد، نرخ مالیات شرکت بورسی 22.5 درصد خواهد بود و برای شرکت‌هایی که بیش از 20 درصد سهام شناور دارند، معادل 20 درصد محاسبه می‌شود. شرکت‌های فرابورسی نیز 23.75 درصد از سود خود را به عنوان مالیات پرداخت خواهند کرد و در صورتی که بیش از 20 درصد سهام شناور داشته باشند موظف به پرداخت 22.5 درصد از سود خود خواهند بود.
معافیت سود ناشی از سرمایه گذاری
همان طور که گفتیم بدون توجه به بالا رفتن ارزش سهام، تنها پس از آن که یک سهم خرید و فروش می‌شود درآمد ناشی از آن است که به عنوان مالیات مورد محاسبه می‌گیرد. به بیان دیگر افزایش ارزش سهام شرکت‌های بورسی تا زمانی که مورد خرید و فروش قرار نگیرد درآمد محسوب نمی‌شود و به همین علت مشمول هیچ نوع مالیاتی نمی‌شود.
دلیل دیگر معافیت مالیاتی، افزایش سود ناشی از سرمایه‌گذاری سهام این است که پیش از تقسیم سود مالیات شرکت بورسی و شرکت سهامی، این مالیات یک بار محاسبه و پرداخت شده است. به همین علت دیگر نیازی نیست تا سهامداران شرکت به پرداخت آن اقدام کنند. در حقیقت این معافیت مالیاتی برای پیشگیری از دریافت مالیات مضاعف انجام می‌شود نه این که به طور کلی مالیاتی پرداخت نشود.
دو تبصره مربوط به ماده 143 قانون مالیات
تبصره اول این قانون در رابطه با چهار درصد از ارزش اسمی هر نقل و انتقال سهام و سهم الشرکه و حق تقدم سهام و سهم الشرکه شرکا در دیگر شرکت ها (شرکت‌هایی که سهام آن‌ها در بورس اوراق بهادار عرضه نشده) است که مالیات آن را در به صورت مقطوع دریافت می‌کند. به این ترتیب مبلغ دیگری به عنوان مالیات بر درآمد و هزینه نقل و انتقال سهام پرداخت نخواهد شد. پس کسانی که قصد دارند سهام، سهم الشرکه و حق تقدم سهام را به دیگری منتقل کنند موظف هستند قبل از آن که در این زمینه اقدامی بکنند مالیات مورد نظر را به به سازمان مالیات پرداخت کنند. در این رابطه ادارات ثبت و دفاتر ثبت رسمی موظف هستند تمامی مدارک و گواهی‌های پرداخت مالیات را در پرونده نقل و انتقال سهام ضمیمه کنند.
نکات مربوط به این تبصره این طور جمع بندی می‌شود که مالیات شرکت های بورسی به صورت مقطوع پنج درصد و مالیات مقطوع شرکت‌های غیر بورسی چهار درصد ارزش اسمی سهام و پرداخت مالیات این نقل و انتقالات سهام به عهده واگذار کننده سهام است.
علت گذاشتن وجود این تبصره جلوگیری از مشکلاتی است که به ممکن است به خاطر سوء استفاده عده از افراد در بورس به وجود آید.
تبصره دوم این ماده قانونی نیز می‌گوید تمامی شرکت‌های سهامی که توسط بورس باید نیم درصد مالیات سهام پرداخت کنند، دیگر مشمول مالیات دیگری نخواهند شد. این شرکت‌ها باید از تاریخی که افزایش سرمایه داده‌اند تا آخر ماه، مالیات خود را به اداره مالیات پرداخت کنند.
